Chalumeau
Een sopraan is een alt is een sopranino is een diskant. Is een instrument in C in F en in G. In een museum in Stockhom liggen vijf chalumeaux, maar het zijn er vier want er is er één zoek geraakt hoewel dat instrument niet zoek is want de nummers zijn verwisseld.
Dat was mijn conclusie afgelopen zomer na diepgaand en uiterst wetenschappelijk onderzoek aangaande de chalumeau. overigens kreeg ik soms ook het gevoel dat de millimeter een variabele lengte-eenheid was. Eerlijk gezegd bestond mijn onderzoek slechts uit het lezen van alle artikelen over de chalumeau die ik vinden kon -ik heb nog nooit een achttiende-eeuwse chalumeau in levende lijve gezien. Ik werd, zoals ik al eens eerder schreef, bijkans gek die zomer, niet wetende dat ik in deze maand juni nog zou bijdragen aan deze kenneijk wetenschappelijk verantwoorde verwarring, door op mijn sopraanchalumeau te spelen, terwijl op ons publiciteitsmateriaal de voet van mijn altchalumeau staat afgebeeld. Met excuses.
Een chalumeau is een klarinetachtige, dat wil zeggen een blaasinstrument met een rechte buis (en dus niet een conische: zich verwijdende, zoals een hobo of een saxofoon) waarvan de klank gegenereerd wordt door middel van een enkelriet (grof gezegd een plakje hout) dat op een mondstuk is gebonden. Het bijzondere van de chalumeau is dat hij doorgaans slechts in het sonore laagste register gespeeld wordt. In de Fantasia van Johann Friedrich Fasch die wij vandaag spelen komt slechts één toon vlak boven dit register voor; deze moet ik forceren door ergens boven in het instrument tijdelijk een lekje te creëren, biijvoorbeeld door een vinger niet helemaal exact op een vingergat te plaatsen. Voor zover ik heb kunnen opmaken uit de gelezen teksten werd er vroeger ook we eens en lek gecreëerd door het riet niet helemaal goed op te binden: hierdoor werd het instrument in het heldere tweede register gedwongen, het register dat wij op de clarinet het clarino-register noemen. (naar een soort trompet, de clarino (klaroen?))
Met een beetje geluk hoort u vandaag meer tonen uit dat tweede register dan die ene: geluk wellicht dan voor en pech voor mij: het instrumentje is zo klein dat er nauwelijks plaats is voor mijn vingers en piept graag omhoog als ik sommige vingers niet op tijd neerzet.
Ik heb mijn sopraanchalumeau de afgelopen zomer gebouwd uit ebbenhout, wellicht niet authentiek daar de overgeleverde instrumenten allemaal uit buxus-hout gemaakt zijn (europees hardhout) maar weer wél authentiek daar ik een Amsterdammer ben en met onze oude houthavens -de rampspoed was toen nog niet geboren- naast sambal en spekkoek kan beschikken over prachtig tropisch hout.
Lucas van Helsdingen
